İnsan İle İnsani Arası: Bir Ayrılık (2011) (İran Filmi)

İran sineması ülke sinemaları içinde belki de en zor şartlarda kendini var edebilmiş sinemadır. Tüm siyasal ve dinsel baskılara rağmen sanatın özgürlükçü yüzü kendisini göstermiş ve ülke sineması önünde örülmeye çalışılan duvarları aşmıştır. Bu konuda yönetmenlerin istikrarlı tavırları büyük bir önem taşır. İranlı yönetmenler gerek kendi ülke sınırları içinde ve gerekse de ülke dışında çektikleri filmlerde kendi kültürlerini yansıtmayı asla bırakmamıştır. Köklere bu denli bağlılık sinemalarına muazzam bir lezzet vermiş ve İran sinemasını dünya çapındaki film festivallerinde ön sıralara taşımıştır.

İran sinemasının son yıllarda dünyaya bakan yüzü Asgar Farhadi 2011 yılında gösterime girmesiyle tüm sinema dünyasında büyük bir etki yaratan filmi bir ayrılık ile Oscar ödülünü kazanan ilk İranlı yönetmen olmuştur. Böylece İran sineması üzerindeki baskıcı turum bir kez daha yıkılmıştır.

Farhadi "Bir Ayrılık" filminde boşanmanın eşiğinde olan orta sınıf bir çiftin birbirlerine ve en sonunda da kendilerine yabancılaşmasını kompoze eder. Yönetmen İranlı orta sınıf bir ailenin minimal hikayesi ve problemleri üzerinden evrensel problemlere temas eder. Bir yanda Alzheimer hastası bir baba ve bir yanda da eğitimine devam eden kızları ve de birbirlerinden kopmak istemeyen ama kopmak zorunda olan karı koca... Asgar Farhadi klasik aile hikayelerini alışık olunmayan bir dille ele alır. Bu ele alış biçimi onun sinema dilinin yansımasıdır. Filmlerinde bireylerin yaşamlarına dair aldıkları kararları ve bu kararlar sorası gelişen olayları realist bir dille işler. Toplumda erkek olmak, kadın olmak, çocuk olmak, etkin ve pasif birey olmak konusunda oluşturduğu dünyalar izleyici üzerinde soğuk duş etkisi yaratır.

İran gibi kapalı bir kültüre sahip toplum yapısında Avrupai aile çizgisi ekseninde İran’ın kültürel aile yapısına uygun aileler resmeden Farhadi karakter çatışmalarını da kültürel dozda ama Avrupai yapıda oluşturur. Bir Ayrılık filminde aile üyeleri tartışmalarını birbirleri ile konuşarak gerçekleştirir. Kadının da söz hakkı erkek ile eşittir. Çocuk figürünün aile içindeki önemi ve söz hakkı ise şaşırtıcı derecede kuvvetlidir. Tüm bunların yanında anne figürü çekirdek aileyi bir arada tutmaya çalışırken baba figürü ise kültürel bir miras olan geniş aileyi önemsemektedir ve bu yüzden de hasta babasını bırakıp başka bir yere gitmek istemezken anne ise çocuğu ve kocası ile daha iyi bir gelecek için bulundukları yerden ayrılmak istemektedir. Genel geçer bir durum olarak İran’da göç savaş ve toplumsal buhranlar neticesinde gerçekleşirken bir ayrılık filminde tamamen daha iyi bir hayat ve eğitim imkanları doğrultusunda yapılmak isteniyor.

Asgar Farhadi’nin "Bir Ayrılık" filmi konusu ve işleyişi ile izleyiciyi çaresiz bırakan bir film. Farhadi filmde yaşanan olayları ve karakterleri tamamen izleyicinin inisiyatifine bırakır. Filmde kimin haklı ya da haksız olduğunu, hangi olayın iyi ya da kötü olduğu ve sonuçlarının beraberinde getirdiği şeylerin kıstasını izleyicinin vicdanına bırakır. Bu durum izleyiciyi hem filme daha çok bağlar hem de düşünmeye iter. Böylece sinema esas görevlerinden birini yerine getirmiş olur.

Baskın bir kültürde birey olmanın zorluğu, aile olmanın zorluğu, radikal karalar almanın zorluğu ve hatalarla yaşamanın zorluğu bir ayrılık filminde izleyicinin yüzüne bir tokat olarak iniyor. Kadın olmak, erkek olmak ve çocuk olmanın ağır yükü ise hemen her sahnesinde kendisini hissettiriyor. Yönetmenin oyuncu yönetimi, müzik kullanımı, diyaloglar filmin anlatım dilini kuvvetlendirirken alt metnindeki öğretici mesajları ile farklı ama tanıdık bir film bir ayrılık…

Süleyman Yakupoğlu